ماه محرم در ایران یکی از دیدنی‌ترین ماه‌هاست، آنقدر که عده‌ای برای دیدنش از سراسر دنیا به ایران می‌آیند. برپا شدن داربست هئیت‌های عزاداری و آویزان شدن پرچم‌های قرمز و سیاه از در و دیوار شهر، برپا شدن دیگ‌های نذری و مردم سیاهپوش، تصویرهای ماندگار ماه محرم هستند. هرکدام از شهرهای ایران نیز آیین‌ها و رسم و رسومات خاصی دارند که تماشای آنها از نزدیک، انگیزه‌ای است برای رفتن و تماشا از نزدیک.
نخل گردانی یزد
یکی از دیدنی ترین آیین‌های ماه محرم در ایران در سرزمین بادگیرها، یزد، برگزار می‌شود. آیین نخل برداری یا به قول یزدی‌ها نقل برداری یکی از آیین‌های باشکوهی است که برگزاریش نه فقط در یزد که در بیشتر شهرهای مرکزی ایران و به خصوص در تفت و مهریز، یزد را تماشایی تر میکند و حال و هوایش را دگرگون.
نخل به عنوان تابوت امام حسین(ع) شناخته می‌شود که چوب بست بزرگی به شکل برگ درخت است. اما شباهتی به برگ درخت خرما ندارد و بیشتر نمادی‌ست از آن. برای تزئین نخل فراخوانی در محلات داده می‌شود. و هر خانواده برای تزئینش یا پول می‌دهد یا پارچه‌های رنگی یا چیزهای دیگر. سرتاسر نخل را با پارچه سیاهپوش و از آن ده‌ها شمشیر، قمه و خنجر آویزان می‌کنند. بعد از این تزئینات نخل چندین تن وزن پیدا میکند. بنابراین آنهایی که بدنی ورزیده و آماده تر دارند بسیج می شوند. و نخل را به دوش می‌کشند و آنهایی که نذر یا قربانی‌ای داشته باشد پای نخل میدهند. در روز عاشورا و در میدان امیر چخماق، میدان امام تفت و میدان مهریز می‌توان شکوه نخل گردانی را از نزدیک دید.
قربانی هزاران گوسفند، زنجان
زنجان با اینکه شهر زیاد پرجمعیتی نیست، ولی یکی از پرجمعیت‌ترین دسته‌ها در روز هشتم ماه محرم در آن به راه می‌افتد. دسته که بر خلاف دسته های رایج این ماه نه در آن از علم‌کشی خبری هست و نه از زنجیر‌زنی و طبل و دهل رایج، در حسینه اعظم زنجان توقف میکند. و فقط عزاداران که گاه از شهرهای ترک زبان دیگر نیز به آن پیوسته‌اند، تنها زیرلب شعرها و نوحه‌های سنتی را زمزمه می‌کنند. چیزی که این دسته را متفاوت از هردسته دیگری میکند زیادی نذورات و چندین هزار گوسفندی است که در آن قربانی می‌شود و به عبارتی قتلگاه گوسفندان است. این مراسم در عصر روز هشتم محرم در حسینه اعظم زنجان که در محله‌ای معروف به «سیدلر» واقع شده، برگزار می‌شود.
بیشتر بخوانید: غذاهای ماه محرم در شهرهای مختلف ایران چیست؟
طشت گذاری و شاخسی واخسی، تبریز و اردبیل
محرم و صفر در شهرهای آذری زبان مثل تبریز و اردبیل سفت و سخت‌تر از بقیه شهرها برپا می‌شود. جدا از دسته‌های عزاداری معروف به ”شاخسی، واخسی” که در شب‌های نزدیک محرم در مساجد و حسینیه‌ها تشکلیل می‌شود و مردم در صف‌های طولانی به کوچه و خیابان می‌روند و فریاد شاخسی، واخسی یا شاه حسین، وای حسین سرمی‌دهند، آذری‌زبان‌ها رسم معروف دیگری به اسم ” طشت‌گذاری” هم دارند. رسمی که به دوره صفویه برمی‌گردد. و هرچند در ابتدا فقط در اردبیل برگزار می‌شد، اما این روزها به رسمی تبدیل شده که در شهرهای آذربایجان غربی و شرقی، آستارا، تالش، مازندران و حتی ورامین هم برپا می‌شود.
در این رسم قدیمی که به خصوص اردبیل پرچم‌دار آن است، در ابتدا در محلات مختلف عزاداری می‌کنند. و سپس ریش سفیدان هر محله، طشت‌های برنزی یا مسی را روی دوش می‌گذارند و وارد مساجد می‌شوند. مردم در داخل مسجد با ورود آنها بلند می‌شوند و جلویشان با فریاد الدخیل یا ابوالفضل سینه می‌زنند. تشت‌ها در جایگاه مخصوص قرار می‌گیرد و یا قبلا در چشمه پر آب شده یا از آب کوزه پر می‌شود و از آب آنها برای تبرک به حاضران میدهند.
طشت‌ها معمولا قدمتی چندین ساله دارند. و می‌گویند قدیمی ترین تشت موجود در مساجد اردبیل متعلق به مسجد “بازار چاقوسازان” است که قدمت آن به عصر “شاه عباس اول” برمی گردد.
واحد، بوشهر
نوحه‌خوان در وسط می‌ایستد و مردم بین ۵ تا ۲۰ حلقه دورش تشکیل میدهند. سینه‌زن‌ها به صورت دایره‌ای می‌چرخند و سینه می‌زنند و حرکت پای‌شان با نوای نوحه‌خوان هماهنگی دارد. بعد از چند دقیقه و زمانی که سینه‌زنان در سینه‌زنی غرق شده‌اند. بعد از یک مکث کوتاه نوحه‌خوان می‌گوید واحد و گروه سینه‌زنان یک صدا جواب میدهند ” الله واحد”. و تماشای این هماهنگی و آن‌همه شور و شوق موقع سینه‌زنی، به طوری که تنها صدای سینه به گوش می‌رسد و سوز و گداز صدای نوحه‌خوان، یکی از باشکوه‌ترین صحنه‌های عزاداری را رقم می‌زند.
سینه‌زنی واحد فقط مختص بوشهر نیست. و تقریبا در همه شهرهای جنوبی از بوشهر گرفته تا هرمزگان در شب‌های محرم و به خصوص قدیمی‌ترین محلات این شهرها برپا می‌شود.
گل مالی، لرستان
از قدیم الایام در بین لرها رسم بوده که هر وقت عزیزی از دست می‌رود مردم در سوگش شانه‌هایشان را گل بمالند، رسمی که به روزهای محرم و صفر هم گره خورده است. شون کز‌ها یا آنهایی که غمی دارند برای نشان دادن غم و اندوه‌شان در روزهای محرم شانه‌هایشان را گل می‌مالند. به این ترتیب که یک روز قبل از محرم خاک پاک و بی‌غل و غش آماده می‌شود. آن را الک می‌کنند و جلوی تکایا روی زمین می‌ریزند. بعد با آجر دور خاک دایره‌ای درست می‌کنند و نیمه‌های‌های شب عاشورا داخلش آب و گلاب می‌ریزند. مردها تمام سر و بدنشان را گل مالی می‌کنند. و زن‌ها آن را به لباس و چادرشان می‌مالند و تا ظهر عاشورا این رسم ادامه پیدا میکند. این رسم بین خرم آبادی‌ها، کرمانشاهی‌ها، ایلامی‌ها و حتی بین لرهای پایتخت پابرجاست.
از دیگر آیین های ماه محرم در ایران
آیین سقایی، همدان
یکی از کهن‌ترین رسوم عزاداری در ایران که هنوز هم در تاسوعا و عاشورای حسینی پابرجاست، آیین سقایی همدانی‌هاست؛ آیینی که در مراسم پایانی نهمین اجلاس بین‌المللی تجلیل از پیرغلامان حسینی هم به ثبت ملی رسید تا به شناسنامه عزاداران همدانی تبدیل شود.
در این آیین مردان سیاهپوش و جام به دست در خیابان ها با لباس های گل اندود عزاداری می‌کنند. سقایان از معدود گروه‌های عزاداریند که هنوز لباس عزاداری به تن می‌کنند و تنها، ذکر سقایی می‌گویند. سقایان در روز عاشورا کاسه‌ها و کشکول‌هایی که نماد مشک است را پر از سیب‌های سرخی می کنند که نذر کسانی است که به مرادشان رسیده و نذرشان پذیرفته شده. از دیگر رسوم سقاها در شب قبل تاسوعا این است که به نیت عباس نان و ماست خیرات میدهند. و صبح عاشورا به نیت علی اصغر شیر گرم پخش می‌کنند.
طبق کشی و علم کشی، قزوین
این مراسم خاص شهر قزوین است. طبقى از چوب به ارتفاع حدود یک و نیم متر و قطر یک متر که بیشتر قسمت‌هاى آن آینه‌کارى شده تهیه مى‌کنند. این طبق استوانه‌اى شکل را بر سر گذاشته حمل مى‌کنند. در شهر قزوین در شب تاسوعا همه دسته‌هاى عزادار از مسجد و تکایا به‌طرف امام‌زاده سلطان سیدمحمد به‌راه مى‌افتند. و آنجا تجمع مى‌کنند. اهالی قزوین در شب عاشورا به سمت امام‌زاده حسین (شاهزاده حسین) مى‌روند.
بیشتر بخوانید: غذاهای نذری ماه محرم در شهرهای مختلف ایران چیست؟
دسته:ایرانگردی
۱ نظر
اورمیه قلب آذربایجان
یاشاسین آذربایجان یاشاسین اورمیه
خواهشا در مورد عزاداری ماه محرم و
( شاخسی باخشی ) و طشت گذاری که در اورمیه انجام‌میشود هم مطالب بذارید