برپا شدن داربست هئیت‌های عزاداری و آویزان شدن پرچم‌های قرمز و سیاه از در و دیوار شهر و مردم سیاهپوش، تصویرهای ماندگار ماه محرم هستند. محرم که می‌شود دسته‌های عزاداری با زنجیر و طبل و سنج به خیابان می‌آیند. بوی اسپند همه جا را پر می‌کند. و بساط دیگ‌های نذری برپا و هرچه باشکوه‌تر برگزار شدنش به یکی از دغدغه‌های جمعی تبدیل می‌شود. هرچند جدا از دسته‌های عزاداری و نذری‌هایی که در ماه محرم و صفر پخته می‌شود، مردم شهرهای ایران با رسم‌های دیگری هم به استقبال محرم می‌روند. و تماشای این رسم‌ها خود می‌تواند دلیل سفر باشد. رسم‌هایی که از عمر هر کدام چندین و چندهزار سال می‌گذرد و گاه عجیب و غریب می‌نمایند.
تشت‌گذاری
آنهایی که در محرم و صفر به اردبیل و تبریز و شهرهای ترک‌زبان رفته‌اند می‌گویند مردم در اینجا محرم و صفر را سفت و سخت‌تر از بقیه شهرها برگزار می‌کنند. و طی دوماه همه شهرهای آذری‌زبان پر می‌شود از دسته‌های عزاداری و نوحه‌خوانی که حال و هوای شهر را عوض می‌کنند. جدا از دسته‌های عزاداری معروف به “شاخسی، واخسی” که در شب‌های نزدیک محرم در مساجد و حسینیه‌ها تشکیل می‌شود. و مردم در صف‌های طولانی به کوچه و خیابان می‌روند و فریاد شاخسی، واخسی یا شاه حسین، وای حسین سرمی‌دهند، آذری‌زبان‌ها رسم معروف دیگری به اسم “تشت‌گذاری” هم دارند. رسمی که به دوره صفویه برمی‌گردد. و هرچند در ابتدا فقط در اردبیل برگزار می‌شد. اما این روزها به رسمی تبدیل شده که در شهرهای آذربایجان غربی و شرقی، آستارا، تالش، مازندران و حتی ورامین هم برپا می‌شود.
در این رسم قدیمی که به خصوص اردبیل پرچم‌دار آن است، شهر به شش محله بزرگ تقسیم و محلات کوچک هم تابع یکی از این محلات ششگانه می‌شود. مراسم طی سه روز و هر روز در دو محله برگزار می‌شود. در هر کدام از محلات عزاداری و سینه‌زنی انجام می‌شود. بعد از عزاداری، ریش سفیدان هر محله، تشت‌های برنزی یا مسی را روی دوش می‌گذارند و وارد مساجد می‌شوند. مردم در داخل مسجد با ورود آنها بلند می‌شوند. و جلویشان با فریاد الدخیل یا ابوالفضل سینه می‌زنند.
تشت‌ها در جایگاه مخصوص قرار می‌گیرد و یا قبلا در چشمه پر آب شده یا از آب کوزه پر می‌شود و از آب آنها برای تبرک به حاضران میدهند. روایت است که این تشت‌ها نماد مشک‌ها و آب رود فرات است. در ۲۷ ذیحجه، زمانی که لشکر حر آب رود فرات را بر روی امام حسین (ع) بسته بود با دستور امام حسین آب مشک‌ها در تشت ریخته شد و لشکریان حر و اسب‌ها سیراب شدند.
تشت‌ها معمولا قدمتی چندین ساله دارند. و می‌گویند قدیمی رین تشت موجود در مساجد اردبیل متعلق به مسجد “بازار چاقوسازان” است که قدمت آن به عصر “شاه عباس اول” برمی گردد.
واحد
نوحه‌خوان در وسط می‌ایستد و مردم بین ۵ تا ۲۰ حلقه دورش تشکیل میدهند. سینه‌زن‌ها به صورت دایره‌ای می‌چرخند و سینه می‌زنند و حرکت پای‌شان با نوای نوحه‌خوان هماهنگی دارد. بعد از چند دقیقه و زمانی که سینه‌زنان در سینه‌زنی غرق شده‌اند، بعد از یک مکث کوتاه نوحه‌خوان می‌گوید واحد. و گروه سینه‌زنان یک صدا جواب میدهند “الله واحد”. و تماشای این هماهنگی و آنهمه شور و شوق موقع سینه‌زنی، به طوری که تنها صدای سینه به گوش می‌رسد. و سوز و گداز صدای نوحه‌خوان، یکی از باشکوه‌ترین صحنه‌های عزاداری را رقم می‌زند.
سینه‌زنی واحد فقط مختص بوشهر نیست. و تقریبا در همه شهرهای جنوبی از بوشهر گرفته تا هرمزگان در شب‌های محرم و به خصوص قدیمی‌ترین محلات این شهرها برپا می‌شود. برای نذری هم بیشتر غذای محلی میدهند. برای صبحانه، نان و‌اش بوشهری با سبزی و گوشت پخته بین عزاداران پخش می‌شود. ناهار و شام هم بیشتر شکر پلو با شکر و زعفران و قیمه بوشهری با گوشت و نخود له شده می‌پزند.
نخل‌برداری
یکی از دیدنی‌ترین رسم‌های محرم در شهرهای کویری و به خصوص یزد، در روزهای محرم و عاشورا، آیین نخل‌برداری یا به قول یزدی‌ها نقل‌برداری است. رسمی که نه فقط در یزد که از جنوب خراسان گرفته تا سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان، نائین برگزار می‌شود. نخل به عنوان تابوت امام حسین (ع) شناخته می‌شود. چوب بست بزرگی به شکل برگ درخت است. اما شباهتی به برگ درخت خرما ندارد و بیشتر نمادی از آن است. برای تزئینش فراخوانی در محلات داده می‌شود. و هر خانواده برای تزئینش یا پول می‌دهد یا پارچه‌های رنگی یا چیزهای دیگر. سرتاسر نخل را با پارچه سیاهپوش می‌کنند و از آن ده‌ها شمشیر، قمه و خنجر آویزان می‌کنند.
این نخل تزئینات دیگری مثل آینه، میوه، پولک‌های مختلف، منگوله‌های تزئینی و دستمال‌های ابریشمی رنگی هم دارد که در دو طرف نخل بسته می‌شود. نخل‌ها پس از تزئین، چندین تُن وزن پیدا می‌کنند. و معمولا برای بلند کردن و حرکت‌شان نیروی زیادی لازم است که یکنفر از پسش برنمی‌آید. و گاهی برای بلندکردنشان ده بیست نفر از قوی هیکل‌ها و معمولا آنهایی که نذری دارند، بسیج می‌شوند؛ مثل نخل‌های میدان امیر چخماق، میدان امام تفت یا میدان مهریز. نخل مثل کشتی به حرکت درمی‌آید. سه دور گرد میدان نخل می‌چرخد و هرکس قربانی‌ای داشته باشد پای نخل می‌دهد و برای رفع حاجت به آن متوسل می‌شود.
آیین نخل‌برداری در بیشتر شهرهای مرکزی ایران و در روزهای محرم برقرار است. اما باشکوه‌ترینش را می‌شود در شهرستان تفت یزد دید که در روز عاشورا برگزار می‌شود. و کوچه‌ها و خیابان‌ها و بام‌ها پر می‌شود از مردمی که نظاره‌گر مردان قوی‌هیکلی هستند که نخل‌ها را به دوش کشیده‌اند.
گل‌مالی
از قدیم الایام در بین لرها رسم است که هر وقت عزیزی از دست می‌رود مردم در سوگش شانه‌هایشان را گل بمالند. رسمی که به روزهای محرم و صفر هم گره خورده است. شون کز‌ها یا آنهایی که غمی دارند برای نشان دادن غم و اندوه‌شان در روزهای محرم شانه‌هایشان را گل می‌مالند. به این ترتیب که یک روز قبل از محرم خاک پاک و بی‌غل و غش آماده می‌شود. آن را الک می‌کنند و جلوی تکایا روی زمین می‌ریزند. بعد با آجر دور خاک دایره‌ای درست می‌کنند و نیمه‌های‌های شب عاشورا داخلش آب و گلاب می‌ریزند. وقتی هنوز گل آماده نشده، زن‌ها دورش شمع نذری روشن می‌کنند و چون گل‌مالی کل بدن فقط برای مردهاست، زن‌ها فقط چادر و شانه‌شان را گل‌مالی می‌کنند. همین که هوا روشن می‌شود آهنگی غمناک به اسم چمرانه توسط طبل‌ها و سرناها زده می‌شود.
برخی در حوضچه دراز می‌کشند و برخی دیگر که اسمشان گل‌مال است در داخل حوضچه می‌ایستند. و بقیه را گل‌مالی می‌کنند و همه اینها تا پیش از ظهر عاشورا ادامه دارد. اگر محرم در فصل سرما باشد یک روز قبل از عاشورا، عده‌ای مسئول آوردن هیزم از کوه و برپا کردن آتش کنار حوضچه‌ها می‌شوند. آتش‌های بزرگی کنار حوضچه‌ها برپا می‌شود. و آنهایی که خود را گل‌مالی کرده‌اند بعد از خشک کردن خود کنار آن به دسته‌های سینه‌زنی می‌پیوندند. رسمی که در خرم آباد، کرمانشاه، ایلام و حتی بین لرهای پایتخت هم پابرجاست.
بیشتر بخوانید: مردم مناطق مختلف ایران صبحانه چی می‌خورند؟
دسته:ایرانگردی
۱ نظر
سلام.
به دسته های عزاداری مشهور زنجان اشاره ای نکردید!