حمام گنجعلی خان کرمان یکی از یادگارهای جذاب دوران حکومت صفویه بوده که قسمتی از مجموعه گنجعلی خان به حساب می‌آید. این حمام در سال ۱۳۴۷ کاملاً مرمت و بازسازی شد و بعد از آن تحت عنوان موزه مردم شناسی فعالیت خود را از سر گرفت. مجسمه‌های مومی که در مناطق مختلف این حمام قرار دارند همگی افراد مختلفی را از تمام طبقات جامعه نشان می‌دهند. بهتر است بدانید که این حمام در فهرست آثار ملی ایران هم به ثبت رسیده است. اگر به تازگی قصد سفر به کرمان را دارید و می‌خواهید از این شهر باشکوه تاریخی بازدید کنید، این بلاگ برای شماست!
حمام گنجعلی خان کرمان
حمام گنجعلی خان کرمان دقیقاً در میدان گنجعلی خان این شهر قرار گرفته و درحال‌حاضر کاربری آن، موزه مردم شناسی است. در روزهای غیر تعطیل، این حمام در ساعت کاری هشت صبح تا دو بعدازظهر باز بوده و پذیرای مهمانان، گردشگران و مسافران شهر کرمان است. حمامی که با حضور در آن، انگار زمان را به عقب برگردانده‌اید و در حال گذر از مکانی عمومی در دوران صفویه هستید.
در این حمام هیچ‌کس حواسش به شما نیست؛ پس نگران نباشید. تمام افرادی که در گوشه و کنار آن در حال فعالیت روزانه خود هستند بدون احساس حضور شما و بدون اینکه مزاحمتی برایشان ایجاد شود، به امرار معاش می‌پردازند.
گذری بر تاریخچه حمام گنجعلی خان کرمان
تصویری از نمای داخلی حمام گنجعلی خان کرمان
بر اساس مدارک و شواهد تاریخی به دست آمده از مجموعه گنجعلی خان و خصوصاً حمام آن، این بنا متعلق به دوران حکومت صفویه بوده و به دستور شخصی به نام گنجعلی خان که در آن دوران حاکم وقت کرمان بوده، ساخته شده است. زمانی که زمام دولت و حکومت کرمان را به گنجعلی خان سپردند وی اقداماتی اساسی برای آبادانی منطقه خود انجام داد. اول از همه یک تفرجگاه بزرگ عمومی را در وسط کرمان بنا کرد و به این منظور میدانی به بزرگی بیش از ۱۰۰ متر طول و ۵۰ متر عرض را بنا ساخت.
این میدان از چهار طرف با عناصر و بناهایی مانند مسجد، بازار، مدرسه، آب انبار، حمام، چهارسوق و ضرابخانه پر شد. ارسن گنجعلی خان که شامل تمام عناصر اصلی مورد نیاز در یک شهر است فعالیت خود را آغاز کرد. البته ساختن بناهای این مجموعه به مرور زمان انجام شد. برای مثال بنای حمام هم در سال ۹۸۹ هجری شمسی دقیقاً در مسیر اصلی رسیدن به بازار کرمان و در قسمت جنوبی مجموعه عظیم گنجعلی خان بنا شد.
البته شاید ندانید که مانند تمام حمام‌های قدیمی ایران، این حمام هم تا سال ۱۳۱۶ هجری شمسی توسط مردم استفاده می‌شد؛ اما در سال ۱۳۴۷ شمسی مرمت شد و سپس فعالیت خود را تحت عنوان موزه مردم شناسی از سر گرفت. در حال حاضر این بنا یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر کرمان به حساب می‌آید و سالانه میزبان گردشگران و مسافران داخلی و خارجی فراوانی است.
الگوی معماری حمام گنجعلی خان
معماری داخلی حمام گنجعلی خان کرمان
شاید ندانید که حمام گنجعلی خان کرمان به دست فردی به نام استاد سلطان محمد که یک معمار یزدی خوش سلیقه بود بنا شد. ضمن اینکه استاد علیمردان خان، پسر گنجعلی خان در تکمیل این بنا به شکل امروزی نقش بسیار زیادی داشته است. حمام گنجعلی خان ۳۰ متر عرض، ۲۶ متر طول و تقریباً ۱۳۰۰ متر مربع زیر بنا داشته که از سردری ورودی دالان شکل، رختکن، حوض و خزینه تشکیل شده است.
هنرمندان و استادکاران معروف و زبردست ایرانی در این بنا با کاشی‌کاری، نورپردازی، گچ‌بری و خطاطی‌های خاص و جذاب، زیبایی فضای داخلی آن را هزار برابر کرده‌اند. این حمام مجموعه‌ای از هنر اصیل معماری ایرانی و کاربرد مصالح بوم‌آورد در یک فضای مردم‌وار و متناسب است.
مردم‌واری در معماری یعنی رعایت تناسب اندازه‌ها در میان اجزاء با توجه به ابعاد و نیاز انسان که تمامی این فاکتورها در حمام گنجعلی خان کرمان رعایت شده‌اند. این حمام بخشهای دیگری مانند شاه نشین هم دارد که مخصوص ثروتمندان بوده و مردم عادی به آن راه نداشتند. همچنین رختکنی وسیع با شش عدد غرفه مجزا هم در این حمام برای رفاه حال مراجعین طراحی و اجرا شده بود.
حمام گنجعلی خان کرمان، موزه هنر اصیل ایرانی
تصویری از موزه حمام گنجعلی خان کرمان
در ادامه توصیف معماری این بنا باید به کاشی‌های اصیل ایرانی اشاره کنیم که با رنگ و لعاب خود جلوه‌ای جذاب‌تر به فضای داخلی حمام داده‌اند. سقف قسمت رختکن بسیار بلند است و آن را بر ستون‌های مستحکم و عظیمی بنا کرده‌اند. علاوه بر غرفه‌ها یک حوض زیبا نیز در وسط حمام قرار دارد که فواره‌ای که از مرکز آن برمی‌خیزد و صدای زیبای آب را به سمع و نظر شما می‌رساند.
روشنایی این حمام به واسطه نورگیرهایی که در اطراف سقف و یا وسط آن قرار گرفته، تامین میشود. ضمن اینکه همین ورودی‌ها حرارت داخلی حمام را هم تنظیم می‌کنند؛ نور خورشید از ورودی‌ها و حفره‌ها داخل حمام شده و به سطح آب درون حوض می‌تابد. شاید ندانید که تلألو بازتاب نور بر سطح آب، بر روی سقف منعکس شده و سقف حمام را طلاکوب می‌کند.
گرمای این حمام توسط تون یا همان گلخن تامین می‌شده است. تون یا گلخن در اصل کانال‌هایی گربه رو است که در زیر قسمت گرمخانه حمام قرار داده می‌شد تا به راحتی هوای گرم از آن‌ها عبور کرده و کف حمام را گرم کند. ضمن اینکه هوای آلوده و کثیف هم از طریق مجاری و روزنه‌ها خارج می‌شد.
از جمله نکات جذابی که در مورد حمام گنجعلی خان باید به آن اشاره کنیم این است که آبرسانی آن به‌واسطه لوله‌هایی انجام می‌شد که به قنات بسیار نزدیک بودند و از قنات نزدیک میدان، آب حمام را تامین می‌کردند؛ همچنین آب خزینه هم به واسطه گرم شدن بوته‌ها و آتش زدن چوب‌هایی که وجود داشت گرم می‌شد.
قسمت‌های مختلف بنای حمام گنجعلی خان
تصویری از فضای داخلی حمام گنجعلی خان
حمام گنجعلی خان مانند سایر حمام‌های ایرانی از قسمت‌ها و بخشهای مختلفی تشکیل شده است. در این بخش با هم گذری بر این حمام، جزئیات معماری و بخشهای مختلف آن داریم.
سردر حمام و ورودی
یکی از جالب توجه‌ترین قسمت‌های این حمام سردر و ورودی آن است که با استفاده از آجرهای نیلی و ساده و یک حاشیه سنگی و مرمرین در کنار، شما را مات و مبهوت خود می‌کند.
هشتی و دالا
از سردر که عبور کنید با راهرویی روبرو می‌شوید که به صورت غیرمستقیم طراحی شده و اجازه نمی‌دهد که درون حمام دیده شود، ضمن اینکه گرمای آن را نیز تامین می‌کند. در ادامه این دالان به یک هشتی می‌رسیم که سرپوشیده بوده و بعد از ورودی قرار گرفته است. از هشتی که عبور کنید به یک درگاه خواهید رسید که آن را با نقوش پرندگان دریایی حجاری کردند و شما را به سمت فضای بعدی حمام هدایت می‌کند.
میان در و رختکن
فضای بعدی حمام گنجعلی خان کرمان فضای رختکن است که از یک فضای اصلی با نام سربینه تشکیل شده است. رختکن این حمام هشت گوشه و سرپوشیده بوده و حوضی هشت ضلعی نیز در میان آن است. شش غرفه برای تعویض لباس و نشستن هم تعبیه شده است که نور خود را دارند.
هر غرفه در این حمام مختص یک قشر جامعه بوده است. سادات، روحانیون، خان‌ها، اعیان‌ها، بازاری‌ها و رعایا اقشار مختلفی بودند که در رتبه‌بندی خود از این حمام استفاده می‌کردند. کاشی‌کاری‌ها پرنقش و نگار، سنگ‌های مرمر و سقف کاربندی شده و فواره، چشمان شما را به خود خیره می‌کنند.
فضای واسط
در قسمت رختکن، یک راهروی بسیار طولانی و زاویه‌دار قرار دارد که آن را فضای واسط و میان گرمخانه و رختکن می‌دانند. دالانی که به یک هشتی با سکوهایی در اطراف می‌رسد، معمولاً بر روی این سکوها سینی‌های قدیمی، آینه، سنگ پا، شانه، حنا، لنگ و بقیه وسایل و تجهیزات قرار داده می‌شد.
خزینه و گرمخانه
گرمخانه فضایی است با طول شش متر و نیم و عرض هفت متر و نیم و خزینه هم فضایی با ابعاد هشت متر و نیم در پنج متر و ۷۵ است. گرمخانه یک فضای مستطیل شکل بوده که از یک حوض آب سرد و سقفی بلند شبیه خیمه تشکیل شده بود. سیستم کانال‌کشی حمام که آب را منتقل می‌کرد، کاملاً بی‌عیب و نقص عمل می‌کردند که از عجایب خاص معماری حمام‌ها در آن دوران است.
معماری سقف گرمخانه یا گرمکن، با کف این قسمت کاملاً تطابق داشته که هماهنگی در این بخش از بنا، یکی از ظرافت‌های خاص حمام گنجعلی خان کرمان است. همچنین در قسمت خزینه نیز سه حوض جدا و کاملاً مستقل از یکدیگر وجود دارند که حوض میانی را با آب گرم و دو حوض دیگر را با آب‌های نیمه سرد و نیمه گرم پر می‌کردند. در کنار خزینه هم فضایی هشت ضلعی وجود دارد که آن را خلوت گرمخانه می‌نامیدند.
حمامی به جا مانده از تاریخ پرطمطراق ایران!
فضای واسط حمام گنجعلی خان کرمان
از گنجعلی خان گفتیم و تاریخی که بر آن گذشته است. البته که تاریخ نشان‌دهنده گذشته است و یک راوی صادق به حساب می‌آید. در هر حال اگر به کرمان سفر کردید حتما سری به بناهای تاریخی و باشکوه آن خصوصاً حمام گنجعلی خان بزنید. حمامی با معماری خاص و تزئیناتی عجیب که یکی از شگفتی‌های برجای مانده از تاریخ در دوران صفویه، محسوب میشود.
در سفر به کرمان، می‌توانید بلیط هواپیما ی خود را با قیمتی مناسب از اسنپ‌تریپ بخرید. همچنین می‌توانید هتل و اقامتگاه مورد نظر خود را از طریق سایت رزرو کنید.
نظری ثبت نشده